«مامان! ببین همممه بچهها دارن با گوشی ماماناشون بازی میکنن. الان فقط منم که بیکار نشستم یه گوشه. شمام گوشیت رو بده دیگه!» «بابا! الان چی می شه منم مثل امیرعلی یه گوشی برا خودم داشته باشم، دیگه هی مزاحم شما هم نمی شم، راحت!» «فقط ۵ دقیقه دیگه! الان اگه ولش کنم همه زحمتام هدر میره» «صبر کنین من بزرگ بشم! خودم میرم سرکار. بهترین گوشی رو می گیرم، کلی هم روش بازی می ریزم. از صبح تا شب بازی میکنم! یه دل سیر!» این ها جملاتی است که این روزها زیاد از زبان بچهها شنیده میشود. پیشنهادات ما درباره نحوه واکنش به این جملات و مدیریت حضور تلفن همراه در خانواده، از این قرار است:
ما بزرگترها
بسیاری از عادات و علایق فرزندان در بستر خانواده شکل میگیرد. اگر والدین به هریک از رفتارهایی همچون تلویزیون دیدن، روزنامه خواندن، وقت گذراندن با تلفن همراه، کتاب خواندن و … عادت داشته باشند و این عادت در خانهشان جریان داشته باشد، طبیعی است که فرزندان نیز گرایشهای مشابهی پیدا کنند. پدر یا مادری که بیشتر اوقات فراغت روزانهاش را با شبکههای اجتماعی یا بازیهای موبایلی سپری میکند، نمیتواند انتظار داشته باشد که فرزندش راهی جز این در پیش گیرد. بنابراین اولین گام برای آموزش مدیریت استفاده از تلفن همراه به فرزندان، این است که والدین خود به درستی از این ابزار استفاده کنند و فرزندان هدفمندی در کاربرد و مدیریت صحیح را بطور عملی از آنها بیاموزند.
همیشه پای بیکاری در میان است
در عموم ناهنجاریها و عادات ناپسند، یکی از بسترهای اساسی، بیکاری و بیبرنامگی است. کودک و نوجوانی که نتواند پویایی و نشاط خود را در برنامهها و فعالیتهای مفید دیگر بیابد، به موبایل و تبلت پناهنده میشود. برای کودکان باید برنامهریزی کنیم، و وقت آنها را با بازیها و تجربیات جدید پر کنیم. تقریبا همه کودکان بازیهای پرتحرک و هیجانآمیز را به نشستن و خیره شدن به صفحه موبایل ترجیح میدهند. نوجوانان را باید هدایت و کمک کرد تا برای وقتشان برنامه بریزند و متوجه سرمایهای که در دست دارند، یعنی همان فرصتهای آزاد نوجوانی، باشند. نوجوانی که لذت فعالیت و تلاش را چشیده باشد، از کسالت ساعتهای متمادی بازی با موبایل، گریزان است.
چرا نه؟
برخی معتقدند که وقت گذراندن با نرمافزارهای تلفن همراه، یکی از مقتضیات زمانه ماست و نمیتوان مانع آن شد. و در این زمانه انسانهایی برترند که قابلیت بیشتری در استفاده از این ابزارها از خود نشان بدهند. در این زمینه باید گفت که هرچند پرورش کودکی که فرزند زمانه خود باشد، یکی از محورهای تربیت است، اما در موضوع تربیت، باید همه مبانی و محورها در کنار هم و به درستی دیده شوند. در یک تربیت الهی و مطابق با هدف خلقت، باید همه ساحتهای وجودی انسان مورد توجه قرار بگیرند و فرصت رشد همهجانبه ایجاد گردد. از سوی دیگر اتفاقا نیاز امروز انسانها، ذهن پویا و خلاق است، چیزی که غرق شدن در بازیهای موبایلی مانع از آن میشود. بسیاری از نرمافزارهای تلفن همراه، مانع ورزیدگی ذهن میشود، قابلیت تمرکز بر موضوعات را ضعیف میکند و به بخشی از مغز که مسئولیت خودکنترلی و برنامهریزی را برعهده دارد، آسیب میزند. ضمنا باید توجه داشت که افراد معمولا بهطور طبیعی و ناخودآگاه به سمت آنچه که در روزگارشان رواج دارد، میل میکنند و قوت و قدرت کافی را در آن زمینه کسب میکنند؛ وظیفه والدین آن است که ابعادی را که مغفول مانده و چندان مورد توجه نیست را پررنگ کنند تا رشد متوازن، متعادل و هماهنگ برای فرد حاصل شود.
چرا بله؟
طبیعیست که ما نمیتوانیم به کلی گزینه بازی با تلفن همراه را از گزینههای روی میز سرگرمیهای فرزندانمان حذف کنیم. این ابزار و استفاده از آن و سرگرمی با آن، آن قدر این روزها رواج یافته است که حذف کامل آن رفتاری غیرمنطقی و غیرواقعبینانه محسوب میشود. واکنش درست آن است که اجازه دهیم فرزندان ما قانونمند و حساب شده وارد تعامل با آن شوند و خیلی طبیعی از آن گذر کنند. منع کامل در چنین مواردی اصولا اثر عکس دارد و عطش فرد را بیشتر میکند. ما میتوانیم با در اختیار گذاشتن بهجا و به اندازه تلفن همراه، به مرور نحوه مواجهه صحیح با آن را به فرزندان آموزش دهیم و خودکنترلی و استفاده همراه با تدبیر را در آنها نهادینه کنیم. نکته دیگر این است که وقتی بچهها در جمع همسالانشان قرار میگیرند که به راحتی و به سرعت از این نرمافزارها استفاده میکنند، اگر آشنایی حداقلی با آن نداشته باشند، احساس عقبماندگی میکنند. کودکی که کار با موبایل را میداند، احساس شخصیت میکند و در تعاملات اجتماعیاش سرخورده نمیشود. ناگفته نماند که استفاده بهاندازه از بعضی بازیهای تلفن همراه، میتواند دقت و تمرکز را در فرد افزایش دهد و نیز بستری برای انتقال محتواهای خوب و مفید باشد. اخرین نکته قدرت معجزهآسای این ابزار در آرام کردن کودکان در موقعیتهای خاص همچون سفر، قرارهای رسمی، مسجد و مجالس روضه، طی مسافتهای طولانی و … است، بطوریکه دل هر پدر و مادری مقهور این قدرت میگردد!
قانون را به خاطر بسپار …
راهکارهایی که در ادامه میآید، میتوانند در مدیریت موفق استفاده فرزندان از تلفن همراه، موثر باشند. نخست آنکه مالک موبایل پدر و مادر هستند و به منظور رعایت اصل کنترل و نظارت والدین، نباید تلفن همراه شخصی برای کودک یا نوجوان خریداری شود. بر اساس این قاعده، بدیهی است که خرید این وسیله با پول توجیبی و عیدی و به عنوان جایزه پایان سال تحصیلی و امثال این موارد نیز، معنایی ندارد. در برابر درخواست فرزندتان، این قانون را اعلام کنید و تمام! اگر وارد استدلال و توضیح مفصل شوید، فرزندتان هر روز بهانه ای را علم میکند و دوباره موضوع خرید تلفن همراه شخصی را به صحن علنی خانه میآورد و کشمکشهای لفظی شما با هم هیچ گاه پایان نمیگیرد. این قانون خانواده شماست، همین!
کودکتان را به قانون داشتن استفاده از تلفن همراه عادت بدهید تا در سنین بالاتر که احتمال آسیب برای او بیشتر است، در برابر قانون مقاومت نکند و قانونگذاری برایش ایجاد حساسیت نکند. دقت داشته باشید که بهترین زمان برای وضع قوانین استفاده از چیزی، بدو ورود آن چیز به خانه یا ابتدای وارد کردن آن، در دایره وسایل مجاز است. زمانی که طعم استفاده بیقاعده از آن هنوز زیر زبان کودک نرفته است. اگر قانونی که برای استفاده از تلفن همراه میگذارید، مشارکتی باشد و خود فرزندان در تدوین آن نقش داشته باشند، اجرای آن قانون بیشتر تضمین میشود.
قوانین شما میتوانند در حوزه موارد زیر تعیین شوند: بازه زمانی استفاده از تلفن همراه، زمانهای مشخص استفاده از آن، تعداد بازیهایی که همزمان میتوانند روی گوشی نصب باشند، بخشهایی از گوشی که ورود به آنها مجاز است، میزان و نحوه حضور در شبکههای اجتماعی، نیازمند مجوز بودن نصب بازی جدید، بسته یا باز بودن صدای گوشی و پخش آهنگ بازیها و …
محافظت از روح قوانین
برای آنکه فضای خانه به آوردگاهی برای چالش برسر قوانین تبدیل نشود، میتوانید تمهیداتی را بیندیشید. برای مثال سعی کنید مواقعی را که احتمالا فرزندتان بیشتر از شما طلب موبایل میکند شناسایی و پیش بینی کنید و چارهای بیاندیشید تا در آن مواقع تمرکز او بر روی چیز دیگری قرار گیرد و مطالبهاش کمتر شود. خودتان بازیهایی را که فرزندتان بازی میکند و بازیهای پرطرفدار روز را، حتی قبل از او، امتحان کنید و تاحدی به زیر و بمش آشنا شوید. این کار باعث میشود درک بهتری از حال و هوای بازی داشته باشید و قوانین واقعبینانهتری وضع کنید. این شناخت شما را انعطافپذیرتر میکند و کمک میکند تا در موقعیتهای مختلف، کمتر در مقابل عمل انجام شده قرار بگیرید و ابتکارعمل در دستان شما باقی بماند. زمینهسازی کنید تا بعضی از فعالیتهایی که فرزندتان با تلفن همراه انجام میدهد اما انجام آنها منحصر به آن نیست، به طرق دیگر انجام شود. مثلا میتوانید عکسها و ویدئوها را روی حافظههای جانبی بریزید تا با تلویزیون یا رایانه رومیزی به تماشای آنها بپردازد.
توصیههای ایمنی
به فرزندتان احساس امنیت بدهید تا در حین استفاده از تلفن همراه، هر موضوع ناراحتکنندهای که برایش پیش آمد، با شما درمیان بگذارد و شما را نسبت به آن آگاه کند. محتوای غیراخلاقی، خشن یا ترسناک و اعمال قلدری از سمت یک بزهکار اینترنتی مثالهایی از این موضوعات ناراحتکننده هستند. توصیه دیگر آنکه سعی کنید هنگام استفاده از تلفن همراه توسط بچهها، دستگاه روی حالت پرواز یا هواپیما باشد تا امواجی که دستگاه در حالت عادی منتشر میکند، تاثیر منفی بر سلامت فرزندتان نگذارد.