«یک روز این اسباببازیها همه خانه ما را تسخیر میکنند! این قدر جا برای زندگی کردن و هوا برای نفس کشیدن کم میشود که ما ذره ذره جانمان را از دست میدهیم! یا شاید مثل این فیلمهای هالیوودی، یک روز لشکر اسباببازیها با هم متحد شوند و ما را زیر خروارها آوارشان مدفون کنند! چه سرنوشت تلخی! ما داریم میمیریم! آیا نجاتدهندهای هست؟!» این جملات، شاید بخشهایی از دستنوشتههای یک مادر در دفتر خاطرات روزانهاش باشد؛ یک مادر معمولی با بچههایی معمولی! اما قطعا این ماجرا سرنوشت محتوم همه خانههای بچهدار نیست! راهکارهای مدیریت اسباببازیها در خانه، میتواند به پیشگیری یا درمان این وضعیت کمک کند.
کم، زیباست!
یک اصل اساسی در مدیریت اسباببازیها این است که تعداد آنها باید کم باشد. زیاد بودن اسباببازیهای موجود در خانه، آسیبهای متعددی در پی دارد: بی ارزش شدن و از چشم افتادن آنها، کاهش قدرت تمرکز کودک، تشدید رفاهزدگی، صدمه خوردن خلاقیت، هدر رفت سرمایه اقتصادی کشور، تضییع وقت، انرژی و بودجهای که خانواده و اطرافیان برای خرید و هدیه دادن آنها صرف کردهاند، و …. . پس تلاش کنید تا جای ممکن از خرید وسایل بازی متعدد و متنوع پرهیز کنید و دیگران را نیز قانع کنید که برای ابزار محبت و علاقهشان به فرزند شما، راههای خلاقانه دیگری را در پیش بگیرند. بچهها در اسباببازیهای زیاد غرق میشوند اما با اسباببازی به میزان نیاز، شکوفا میگردند.
جیره بندی
بسته به میزان اسباببازیهای موجود، کل آنها را به دو یا چند قسمت تقسیم کنید. در هر بخش، از هر نوع اسباببازی حداقل یک نمونه قرار دهید. به عبارت دیگر، هر قسمت، باید مجموعهای جامع باشد. یک مجموعه را در دسترس کودکتان قرار دهید و بخشهای دیگر را در جایی دور از دسترس نگهداری کنید، مثلا زیرزمین، انباری، بالای کمددیواری و … . به صورت دورهای، مثلا ماهی یک بار، مجموعه دردسترس را با مجموعهای که مدتی است در انبار بوده جابجا کنید و تنوع ایجاد کنید. میتوانید روی هر گروه از اسباببازیها، یک نام یا شماره بگذارید و لیستی از محتوای موجود در آن داشته باشید تا هر بار در موعد مقرر، خود فرزندتان انتخاب کند که کدام گروه دردسترسش قرار بگیرد.
آیین دستهبندی
معمولا کودکان در هر زمان، هوس یک نوع بازی به سرشان میافتد و از انواع بازیهای دیگر خسته میشوند. اگر اسباببازیها بر اساس نوع دستهبندی شده باشند، هربار کودک سراغ همان مجموعه میرود و از آشفتگی کلی اسباببازیها پیشگیری میگردد. برای مثال لگوها، بازیهای فکری، توپها، حیوانات پلاستیکی، عروسکها، ماشینها و … هرکدام در دسته جداگانه و مشخصی قرار میگیرند. یک دسته نیز قطعات مفید اسباببازیهای خراب، شکسته و نیمه گمشده هستند که میتوانند در بازیهای خلاقانه یا برای ساخت کاردستی و اسباببازی دستساز مورد استفاده قرار بگیرند، مثلا چرخهای یک ماشین شکسته یا چشمهای یک عروسک خراب شده. برای جا دادن هر دسته از وسایل، میتوانید از جعبهها یا سبدهای پلاستیکی و ارزان استفاده کنید یا جعبههای میوه و کارتونهای بلااستفاده را مورد بهرهبرداری قرار دهید. تزئین جعبهها به صورتی که نشاندهنده محتوای داخل آن باشد، انگیزه کودک را برای رعایت این نحوه دستهبندی، افزایش میدهد. مثلا شما میتوانید از او بخواهید برای نشان دادن محتوای هر جعبه، یک نقاشی بکشد یا کاردستی بسازد و آن را روی جعبه مورد نظر بچسبانید.
یک ابزار مفید دیگر برای مرتبسازی وسایل کودکان، «زیرانداز اسباببازی» است. یک زیرانداز گرد پارچهای که از لبههایش کش رد شده و قابلیت جمع شدن و جابجایی دارد. برای اسباببازیهایی که قطعات زیادی دارند، همچون لگو یا توپهای کوچک، میتوان از این وسیله استفاده کرد. یک کاربرد دیگر آن برای اسباببازیهای کوچک و مختلفی است که کودکان نوپا به آنها علاقهمندند و نمیتوان آنها را در دستهبندیهای خاصی گنجاند. اجازه دهید کودکتان هر چقدر میخواهد با این وسایل بازی کند و آنها را در خانه پخش کند. پس از پایان بازی، همه وسایل را به سرعت در این زیرانداز بریزید و کش آن را بکشید. خانه مرتب است!
هنگامه خرید
در زمان خرید اسباببازی، خیلی جدی به میزان نیاز فرزندتان به آن و فضایی که از خانه شما اشغال میکند، فکر کنید. ببینید میتوانید همان میزان شادی و سرگرمی را با فعالیتی دیگر که نیازمند خرید ابزار خاصی نیست، برای او به ارمغان آورید یا نه. یک قانون که میتواند در این مواقع به کمک شما بیاید، از این قرار است: هر اسباببازی جدید، باید جایگزین یک اسباببازی قدیمی شود. از خود یا فرزندتان بپرسید آیا این کالا آنقدر مفید و ضروری هست که ارزش از دست دادن یکی از اسباببازیهای موجود را داشته باشد؟ بعضی از اسباببازیها را به راحتی میتوان با وسایل منزل یا دورریختنیها شبیهسازی کرد، به این ترتیب هم فرایند ساخت برای کودک شما جذاب خواهد بود، هم نتیجه ساخت. پس گزینه خرید در این موارد، مردود است. یادتان باشد که وسایل گرانقیمت، لوکس و کمکاربرد بزرگ، بیشتر از آنکه ابزار بازی کودکتان باشند، به تزئینات جاگیری برای اتاق او تبدیل میشوند. بهترین گزینه برای خرید، اسباببازیهای ساده و منعطف هستند. با وسایل ساده همچون قطعات یک شکل چوبی، انواع بازیها را میتوان کرد. ابزار منعطفی همچون خمیر بازی، هم به تنهایی میتواند سرگرمی بیافریند، هم گزینه خوبی برای ترکیب با سایر وسایل و ایجاد ابزارهای جدید است. برای مثال، در بازی با لگو، خمیر میتواند برای ساختن اجزاء انعطافپذیر به کار رود. یا چند کش ساده، میتوانند چنین نقشی را ایفا کنند. کوچک، ارزان و پرکاربرد.
مبادله کالا به کالا
بسیاری از اوقات، اسباببازیها سالم هستند، اما دیگر دل بچهها را زدهاند و بچهها با آنها بازی نمیکنند. یا آنها بزرگتر شدهاند و دیگر آن وسیله مناسب سنشان نیست. به علاوه برخی از هدایایی که کودکان میگیرند، تکراری هستند و مشابه همان را در خانه دارند. در این مواقع شما میتوانید به قرض دادن این اسباببازیها فکر کنید. آنها را به دوستان فرزندتان یا بچههای فامیل امانت بدهید و تاکید کنید که اشکالی ندارد وسایل خراب شوند، اما اگر سالم ماندند، آنها را به شما پس بدهند. در عوض فرزند شما هم میتواند از بین اسباببازیهایی که آن کودکان پیشنهاد میدهند، مواردی را به امانت بگیرد. یک راهکار دیگر، مشارکت در بازارچههای فروش یا مبادله اسباببازی است. شما میتوانید اسباببازیهای نو یا دست دوم اما سالم فرزندتان را به این بازارچهها ببرید و در عوض اسباببازی جدید بگیرید. اگر از وجود چنین بازارچههایی بیخبر هستید، میتوانید خودتان وارد عمل شوید و چنین بازارچهای را به صورت مجازی یا واقعی ایجاد کنید و امکان بهرهبرداری بیشتر از این محصولات را فراهم نمایید.
بازی برای همه، شادی برای همه
بخشیدن اسباببازیهای نو یا دسته دوم کاملا سالم به کودکان خانوادههای نیازمند، گذشته از کمک به شما برای مدیریت اسباببازیها، بخشش و نوعدوستی را به فرزندتان میآموزد. شما میتوانید این کار را به صورت دوره ای و منظم انجام دهید تا با پیشروی خزنده اسباببازیها در خانه، مقابله کنید. یادتان باشد که برای این کار، رضایت کامل فرزندتان شرط لازم است، او نباید با بیمیلی این کار را انجام دهد و در درونش از اینکه آن اسباببازی را از دست میدهد، رنجیدهخاطر باشد. علاوه بر خانوادههای نیازمند، اهدای اسباببازی به برخی مکانها، همچون مساجد، هیئتها، بیمارستانهای کودکان، مهدکودکها، بهزیستی و … فعالیتی سودمند و دارای اجر معنوی محسوب میشود. اسباببازیهای اهدایی به این مجموعهها، باید دارای ویژگیهای خاصی باشند: قطعات ریز و خیلی کوچک نداشته باشند، قابلیت بازی جمعی داشته باشند، لوکس و گرانقیمت نباشند، نیاز به دقت زیاد در محافظت نداشته باشند و … .