ماه مبارک رمضان، ماهی تحولآفرین است. مهمترین جنبه این تحول، تغییر در احوالات معنوی انسانهاست. اما در بستر این اتفاق اساسی، دگرگونیهایی در سایر ابعاد زندگی روزمره نیز پدید میآید که لازم است برای مواجهه با این دگرگونیها تدابیری اندیشیده شود. مادران و پدران، راغبند تا هم خودشان بهرهبرداری نیکویی از فرصت معنوی این ماه داشته باشند، و هم ذایقه فرزندانشان را با طعم شیرین رزق معنوی رمضان آشنا کنند و انس دهند. اما در پس این تمایل و رغبت، سوالات و دغدغههای مختلفی مطرح میشود: والدین و خصوصا مادرها چگونه از بین همه مشغلههایشان فرصتی برای عبادت و دعا بیابند؟ چه کنیم تا در این روزهای طولانی، روزهداریمان خدای نکرده منجر به تلخ شدن کام خودمان یا فرزندان کوچکمان نشود؟ چگونه میتوان حلاوت لحظههای این ماه را در جان فرزندان نشاند و از موقعیتهای تربیتی این ماه به درستی استفاده کرد؟ برای حال خوب روزه اولیها چه تمهیداتی میتوان در نظر گرفت؟
این چشم و چراغهای روزه اولی
روزه گرفتن در روزهای بلند، برای بزرگترها هم همراه با دشواری است، چه رسد به شکوفههای تازه مکلف شده. البته در کنار این دشواری، لحظات افطار و سحر هم برای خود بچهها شیرین است، هم برای پدر و مادرهایشان. یکی از راهکارهایی که والدین بعضی از روزه اولیها برای کاهش سختی روزهداری به کار میبندند، تغییر ساعات خواب و بیداری فرزندان است. بدین ترتیب که بچهها شب های کوتاه این فصل از سال را تا سحر بیدار میمانند و بعد از آن، نیمه اول روز را میخوابند. مادران شاغل میتوانند برای ایجاد این تغییر در برنامه، از همراهی نزدیکان خصوصا مادربزرگها بهرهمند شوند. برنامههای تلویزیونی بامدادی و سحرگاهی مختص کودکان هم، میتواند در این راستا کمککننده باشد. دقت داشته باشید که بیکاری، روزهداری را سختتر میکند. پس حتما برای زمان بیداری بچهها در طول روز، برنامههای سرگرمکننده تدبیر کنید. برای شیرینتر کردن این دوران، میتوان به بچههای تازه مکلف پیشنهاد داد که هرآنچه در طول روز میلشان میکشد یا به عبارتی هوس میکنند را یادداشت کنند تا بعد از افطار برایشان تهیه شود. همچنین در بعضی از روزها میتوانید اعلام کنید که روزه اولی خانه رئیس سفره است و غذای افطار، مطابق با میل و پیشنهاد او تهیه میشود. حتما در پایان ماه مبارک هدیه ارزشمندی برای روزه اولیها تهیه کنید و با این کار شیرینی اولین ماه روزهداری را در کامشان ماندگار کنید. یادتان باشد که در طول ماه، میتوانید در موارد اضطراری، برای بچهها از گزینه مسافر کردن و شکستن روزه استفاده کنید. و نکته آخر اینکه اگرچه مشاهده سختی کشیدن فرزندان، برای پدر و مادر دشوار است، اما تحمل مشقتها و سختیهای در حد توان، آثار تربیتی بیشماری دارد و برای فرزندان سازنده است.
زندگی در جریان
طبیعی است که روزهداری، بیحالی و کمحوصلگی به همراه داشته باشد، خصوصا در ساعات پایانی روز. اما بچههای کوچک، نه تنها این موضوع را درک نمیکنند بلکه درمواردی آنها هم کمحوصلهتر، لجبازتر و آویزانتر (!) میشوند. بنابراین لازم است که مادر به گونهای فضا را مدیریت کند تا هم خودش فشار زیادی را متحمل نشود، هم تصویر ماه رمضان در ذهن فرزندانش، تصویری حوصلهسربر و یادآور مادری کمتوان و بیحال نشود. برای مثال میشود با دوستان یا آشنایانی که بچههای همسن و سال فرزندان ما دارند قرار بگذاریم تا بعضی روزها به منزل یکدیگر برویم و بچهها با همبازیهایشان مشغول شوند و کمتر سراغ بزرگترها را بگیرند. سهلگیری در قوانین تلویزیون و بازیهای کامپیوتری هم عامل کمککننده دیگری است. اگر بعضی از نیمه شبها توفیق حضور در مجالس دعا و مناجات را داشته باشید، بچهها هم میزان بیشتری از شب را بیدار خواهند بود و احتمالا خوابشان را به روز بعد حواله میکنند و این امکان خوبی است. حتی بعضی از والدین کودکان را هنگام صرف سحری بیدار میکنند تا هم از فضای معنوی آن لحظات بهرهمند شوند، هم تنظیم خوابشان مثل والدین شود و در طول روز بیشتر بخوابند. در ذهن داشته باشید که در این یک ماه، قوانین نظم و ترتیب خانه را آزادانهتر کنید تا هم خودتان در آسایش باشید هم فرزندانتان. همچنین از تقویت قوای بدنیتان غافل نشوید و سعی کنید با انواع مواد غذایی مقوی، همچون سویق، بنیه بدنی خود را بالا ببرید تا روزهداری و بچهداری توامان، شما را کمتر آزرده کند.
فصل کاشت
در ماه بهار قرآن، سعی کنیم انس فرزندانمان را با قرآن بیشتر کنیم. برای مثال میتوان هر روز در خانه به میزانی که برای بچهها کسالت آور نباشد، صوت قرآن پخش کرد. معمولا بچه ها از صدای قاریان کودک یا نوجوان بیشتر استقبال میکنند. برنامههای جمعخوانی تلویزیون نیز در این راستا قابل استفاده هستند. دقت کنید که در هنگام پخش آیات کلام الله، فضای آرام و دلنشینی بر خانه حاکم باشد و تداعی مثبتی در ذهن کودک شکل بگیرد. به عنوان مثال، اگر خود او راغب بود، در آغوش بگیریدش و او را نوازش کنید یا در حین قرآن خواندن سرش را روی پای خود قرار دهید. شرکت در مراسمهای ختم قرآن مساجد نیز برای بعضی از کودکان جذاب است، خصوصا اگر تمهیداتی برای کودکان اندیشیده شده باشد و آنها بتوانند به راحتی با همسالانشان در فضای مسجد بازی کنند. میتوان در طول ماه مبارک، نمادی از این ماه را در گوشهای از خانه قرار داد تا برای فرزندان یادآور ماه رمضان باشد، مثلا قرآن و رحل یا سفرهای کوچک و نمادین. اگر خود کودکان در تهیه وسایل و انتخاب مکان این نمادهای رمضانی مشارکت کنند، لذت و تاثیرگذاری بیشتری برای آنها دارد. همکاری کودکان در تهیه وسایل و چیدمان و تزئین سفره افطار بزرگترها، احساس خوشایندی را در آنها برمیانگیزد، خصوصا اگر قدری از ثوابهای اطعام و افطار در ماه مبارک آگاه شوند و این موضوع به زبان کودکانه برای آنها شرح داده شود. تلاش کنید تا کودکان را در برنامههای جشن و عزای این ماه مشارکت دهید. مثلا نذری مختصری تهیه کنید و با فرزندتان به در خانه همسایهها ببرید. یا افطاری های ساده آماده کنید و در مکانهای عمومی پخش کنید. چه خوب است که در مناسبتهای این ماه، بچهها طعم رفتار کریمانه و رسیدگی به حال محرومین را بچشند.
کنج دنج مادری
در کنار تلاش برای رشد معنوی و پرورش دینی فرزندان، برای بهرهمندی خودتان از این ماه ممتاز نیز اهمیت قایل شوید و فرصت ویژهای را به این کار اختصاص دهید. این وقت اختصاصی میتواند در زمان خواب بعدازظهر کودکان باشد، یا هنگام نیمه شب یا بعد از اقامه نماز صبح تا طلوع آفتاب. تعیین ساعت مشخص برای این موضوع و تنظیم مجموعه کارهای روزانه به نحوی که جایگاه این زمان اختصاصی حفظ شود، ضمانت خوبی است تا این برنامه شخصی، بین سایر کارهای خانوادگی و امور فرزندان، گم نگردد. لازم به ذکر است که اگرچه ظاهرا شما این فرصت را صرفا به عبادت خودتان اختصاص میدهید و مشغول کاری شخصی میشوید اما قطعا خیر و برکت تحکیم این رابطه معنوی، سرریز میشود و در طول سال همه خانواده را متنعم میکند. و به طور عکس، اگر کفگیر ذخیره معنوی مادر و پدر به ته دیگ بخورد و چاهی که هر روز دارد از آن آب برداشت میشود، بخشکد، عوارض منفیاش دامنگیر همه خانواده میگردد.
سرت گرم باد!
گاهی در لحظات ضعف و بیحالی روزهداری، سرگرم کردن یک موجود پرانرژی که هم ناهارش را خورده و هم خوابش را به موقع به جاآورده، کار طاقتفرسایی میشود. در چنین مواقعی، شاید مرور فهرست زیر راهگشا باشد و گزینه مناسبی را پیش روی شما قرار دهد. این فهرست شامل پیشنهاداتی است برای فعالیتهایی که نیاز به تحرک و فعالیت زیاد مادر ندارند اما کودکان را به خوبی مشغول میکنند:
- ورق زدن کتابها یا مجلاتی که عکسهای طبیعی متنوعی دارند و صحبت کردن درباره تصاویر آنها.
- درست کردن کاردستیهای بیهدف: بدون قصد ساختن چیز خاصی، قیچی، کاغذرنگی، نخ، مهره، مقوا، دکمه و … را وسط بریزید و با فرزندانتان مشغول شوید.
- خمیربازی با خمیرهای آماده یا خانگی
- آب بازی در حمام
- بازی با لگو
- جور کردن پازل
- نقاشی با ابزارهای متنوع مثل پاستل، آبرنگ و …
- ماکارونی بازی: جدا کردن ماکارونیهای فرمی هم شکل یا هم رنگ، گذاشتن ماکارونیها در ظرفهای مختلف و …
- مسابقه عکاسی: هربار از یک گوشه خانه عکس بگیرید و از بچهها بخواهید حدس بزنند آنجا کجاست.
- مسابقه ببین و بگو: هر بار وسیلهای را جابجا کنید و از بچهها بخواهید تغییر را حدس بزنند.
- بازی با تخته وایت برد و ماژیکهای رنگی
- بازی با حبوبات
- بولینگ نشسته یا خوابیده
- تیلهبازی یا توپبازی با استفاده از نی و فوت
- نقطهبازی روی کاغذ
- اوریگامیهای ساده خصوصا اگر نتیجهشان کاربردی باشد مثل قورباغه جهنده یا موشک
- بازیهای وانمودی
- فروشندهبازی با انواع وسایل موجود در خانه
- بازی با اسباببازیهایی همچون تیزبین
- چسببازی: مکانهای مختلفی از خانه را چسب ممتد بچسبانید و از کودک بخواهید خودش یا ماشینهایش فقط از روی آن مسیرها عبور کنند.
- بازی با رنگ انگشتی در حمام
- حباب بازی